Ανάρτηση των Working Papers των Καθηγητών Η.Τζαβαλή και Χρ.Γκενάκου

Working Paper no 17 ǀ Μάϊος 2021 με τίτλο «Competition and Pass-Through: Evidence from Isolated Markets» των Χ. Γκενάκου και Mario Pagliero.

Περίληψη
 

Ένα θεμελιώδες ζήτημα στα οικονομικά είναι πώς οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν απροσδόκητες αυξήσεις κόστους, που πιθανόν να προέρχονται από φόρους, διακυμάνσεις συναλλαγματικών ισοτιμιών ή αύξηση των τιμών εισροών: ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την μετακύλιση του κόστους στις τελικές τιμές που χρεώνουν; Για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της μετακύλισης και της σχέσης του με τον ανταγωνισμό, ο Χρήστος Γκενάκος και ο Mario Pagliero μας πηγαίνουν στα ελληνικά νησιά!

Στο βιβλίο του Αρχές της Οικονομικής Επιστήμης το 1890 ο Alfred Marshall γράφει ότι «δεν υπάρχει σχεδόν καμία οικονομική αρχή που δεν μπορεί να εξηγηθεί μέσα από μια συζήτηση για τη μετακύλιση των επιπτώσεων ορισμένων φόρων «προς τα εμπρός», δηλαδή προς τον τελικό καταναλωτή…». Πράγματι, από τότε, η μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι επιχειρήσεις μετακυλούν απρόσμενες αυξήσεις του κόστους τους στις τελικές τιμές αγγίζει σχεδόν κάθε τομέα των οικονομικών: από τη φορολογία στα δημόσια οικονομικά έως τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τους δασμούς στο διεθνές εμπόριο, και από τις τιμές εισροών και την ανάλυση συγχωνεύσεων στη βιομηχανική οργάνωση, στο ρυθμό μετάδοσης της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής στη μακροοικονομική. Ωστόσο, παρόλο που η θεωρητική ανάλυση δείχνει ότι ο ανταγωνισμός είναι βασικός καθοριστικός παράγοντας της μετακύλισης, οι εμπειρικές ενδείξεις σε αυτό το ζήτημα είναι λιγοστές. Η κύρια πρόκληση είναι η διάκριση και χωροθέτηση των τοπικών αγορών, με τρόπο ώστε να λαμβάνεται παράλληλα υπόψη η ενδογένεια της δομής της αγοράς.

Η βασική μας ιδέα είναι ότι για τη μελέτη αυτού του προβλήματος το περιβάλλον των Ελληνικών νησιών είναι ιδανικό. Συλλέξαμε δεδομένα από τη λιανική αγορά πετρελαιοειδών (βενζίνη, αμόλυβδη βενζίνη, ντίζελ, πετρέλαιο θέρμανσης) στα 33 μικρότερα νησιά της Ελλάδας. Τα Ελληνικά νησιά διαφέρουν φυσικά σε μέγεθος και πληθυσμό και ορίζουν σαφώς ανεξάρτητες αγορές. Μερικά από αυτά τα νησιά είναι τόσο μικρά που έχουν μόνο ένα βενζινάδικο, ενώ άλλα έχουν δύο, τρία ή περισσότερα. Η φυσική μεταβλητότητα στο μέγεθος του νησιού παρέχει μια εξωγενή πηγή διακύμανσης στο επίπεδο του ανταγωνισμού.

Ταυτόχρονα με αυτό το μοναδικό περιβάλλον, εκμεταλλευόμαστε και σημαντικές αλλαγές πολιτικής. Στην αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2010, η ελληνική κυβέρνηση αύξησε τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης στα προϊόντα πετρελαίου τρεις φορές. Οι αυξήσεις ήταν μεγάλες και αιφνιδιαστικές και μας προσφέρουν ένα ιδανικό εξωγενές σοκ για την εκτίμηση της μετακύλισης στις λιανικές τιμές. Για πολιτικούς λόγους, το πετρέλαιο θέρμανσης αποκλείστηκε από τις αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης, καθώς θεωρήθηκε απαραίτητο αγαθό.

Χρησιμοποιώντας καθημερινά δεδομένα από τα βενζινάδικα, μελετάμε πώς η μετακύλιση του φόρου κατανάλωσης διέφερε σε αγορές με διαφορετικό αριθμό ανταγωνιστών, ενώ χρησιμοποιούμε το πετρέλαιο θέρμανσης ως προϊόν σύγκρισης. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να ελέγξουμε για τις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στα διάφορα νησιά, καθώς και για τις διακυμάνσεις των τιμών πετρελαίου.

Το συμπέρασμα της έρευνα μας είναι ότι η μετακύλιση αυξάνεται σημαντικά με τον αριθμό των ανταγωνιστών και η σχέση μεταξύ ανταγωνισμού και μετακύλισης είναι μη γραμμική. Κατά μέσο όρο, η μετακύλιση είναι 43% σε μονοπωλιακά νησιά (δηλαδή όταν το κόστος ενός μονοπωλητή αυξάνεται κατά 1 ευρώ αυτός αυξάνει τις τιμές του κατά 43 λεπτά) και αυξάνεται στο 100% σε νησιά με τέσσερις ή περισσότερους ανταγωνιστές. Με άλλα λόγια, μετά από τρεις ή τέσσερις ανταγωνιστές, κάθε επιπλέον ανταγωνιστής δεν φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά το αποτέλεσμα.

Εξαρτάται η ταχύτητα της μετακύλισης από τον ανταγωνισμό; Αυτό είναι ένα σημαντικό ερώτημα, καθώς σχετίζεται με την κατανόηση του πόσο γρήγορα οι τιμές προσαρμόζονται σε απρόσμενες μεταβολές του κόστους στο σύνολο της οικονομίας. Διαπιστώνουμε ότι οι προσαρμογές των τιμών είναι μεγαλύτερες και γίνονται πιο γρήγορα σε πιο ανταγωνιστικές αγορές, οδηγώντας σε ταχύτερη μετακύλιση σε πιο ανταγωνιστικές αγορές.

Τέλος, τα ελληνικά νησιά μας δίνουν ένα ακόμα ενδιαφέρον δίδαγμα. Οι αρχές ανταγωνισμού σε όλο τον κόσμο ορίζουν συνήθως τις σχετικές γεωγραφικές αγορές λιανικής βάσει γεωγραφικής απόστασης ή απόστασης μεταξύ των πωλητών. Αν και η προσέγγιση αυτή είναι ρεαλιστική, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ποια είναι η σωστή γεωγραφική απόσταση προκειμένου να ορίσει με ορθό τρόπο τις τοπικές αγορές. Χρησιμοποιώντας τα μικρά ελληνικά νησιά ως σημείο αναφοράς, διαπιστώνουμε ότι οι γεωγραφικοί ορισμοί της αγοράς που βασίζονται στην απόσταση μεταξύ των πωλητών έχουν ως αποτέλεσμα την υπερεκτίμηση της μετακύλισης σε αγορές με υψηλή συγκέντρωση. Με άλλα λόγια, οι εκτιμήσεις των τοπικών αγορών που κάνουν οι αρχές ανταγωνισμού ανά τον κόσμο θα πρέπει να αξιολογηθούν με πολύ προσοχή γιατί ενδέχεται να είναι μεροληπτικές ως προς το επίπεδο του ανταγωνισμού που πραγματικά υφίσταται στην αγορά.

Ο Χρήστος Γκενάκος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Ο Mario Pagliero είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο και ερευνητής στο Collegio Carlo Alberto.

Working Paper no 18 ǀ Μάϊος 2021 με τίτλο «Exploring Okun’s Law Asymmetry: An Endogenous Threshold LSTR Approach» των Δ. Χριστόπουλου, Peter McAdam και Ηλία Τζαβαλή.

Περίληψη
 

Χρησιμοποιώντας μια νέα μεθοδολογία, στην μελέτη μας αυτή παρουσιάζουμε νέα στοιχεία που δείχνουν ότι υπάρχει ασυμμετρία στον νόμο Okun, που συνδέει την σχέση ανάμεσα στο προϊόν και την απασχόληση. Χρησιμοποιούμε μια λογιστική παλινδρόμηση, που προβλέπει ανάμεσα σε δύο καθεστώτα (logistic smoothed transition regression (LSTR)), όπου το πρόβλημα ενδογένειας της μεταβλητής κατωφλίου το αντιμετωπίζουμε με την χρήση κόπουλα κατανομών.

Προτείνουμε έναν νέο έλεγχο της γραμμικής σχέσης του Okun νόμου σε σχέση με την μη-γραμμική και συγκεκριμένα το υπόδειγμα LSTR. Με βάση την θεωρία του νόμου Okun και την εμπειρική βιβλιογραφία,  θεωρούμε διαφορετικές οικονομικές μεταβλητές ως δυνητικές μεταβλητές κατωφλίου. Από αυτές, βρήκαμε ότι το μερίδιο της εργασίας στο προϊόν και τα επιτόκια φαίνεται να εξηγούν σημαντικές μεταβολές, που σηματοδοτούν αλλαγή καθεστώτος στο νόμο του Okun για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται συνδυάζοντας τις παραπάνω μεταβλητές σε ένα μοναδικό παράγοντα (δείκτη).  Τότε, δείχνουμε πιο καθαρά ότι η αύξηση της ανεργίας συνδέεται με ένα μικρότερο παραγωγικό κενό, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μετά, σε αντίθεση με το τι γινόταν τις προηγούμενες δεκαετίες. Με άλλα λόγια, η σχέση του νόμου Okun γίνεται πιο επίπεδη τις τελευταίες δεκαετίας, όπου το μερίδιο της εργασίας στο προϊόν έχει μικρύνει. Το υπόδειγμα που προτείνουμε παρουσιάζει σημαντικά οφέλη όσον αφορά στην προβλεπτική ικανότητα του προϊόντος. 

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι Καθηγητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. O Peter McAdam είναι ανώτερος Οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανμιο Μπέρκλεϋ των ΗΠΑ και ο Ηλίας Τζαβαλής είναι Καθηγητής στο τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.